Mary on the rocks

De Ethiopische orthodoxe kerk besteedt heel veel aandacht aan haar heiligen.
Dat zijn er best wel een boel. Elke dag van de maand heeft zijn eigen heilige. En omgekeerd: iedere heilige heeft zijn naamdag. Ben je een beetje gecharmeerd van die heilige dan moet je wel naar de kerk op zijn naamdag.

Er zijn Ethiopiërs die een flink aantal heiligen hoog in het vaandel hebben. Onze chauffeur Tamru had daar een duidelijke mening over, die laatste dagen van onze trip door het Noorden. “Orthodoxen zitten altijd in de kerk. St Yared. St George. St Raphael. Altijd wel een goed excuus om niet te werken”. Tamru had ook over andere mensindelingswijzen dan die via geloofslijnen wel een mening. “Amharen? Praten, praten, praten. Zet twee Amharen bij elkaar en het lult. Talk, talk, talk. Werken is wat minder”.

Een paar van de toppers onder de heiligen zijn Saint Gabriël en Saint Mary. Gabriël heeft zijn naamdag op de 19e (Ethiopische kalender). Dus troffen we hem op 29 september (19 meskerem) aan in de Abraha Atsbeha rotskerk in Tigray. Boffen. Hoezo, rotskerk in Tigray? Rotskerken staan toch in Lalibela? Nee, niet alleen. Boven Mekele, hoofdstad van de Tigray regio, liggen wijd verspreid door de bergen meer dan honderd kerken die in rotswanden zijn uitgehouwen. Zonder 4WD kun je er vrijwel niet bij komen. Er komen daardoor niet veel bezoekers. Wij dus wel met Tamru.

Abraha Atsbeha is al in de 10e eeuw in een rots uitgehouwen. Wonderlijk, zo’n kerk uit één stuk. Van binnen gewoon een orthodoxe kerk, met uitgehakte steunpilaren voor het dak, en de gewone drie deuren, één voor mannen, één voor vrouwen, en één voor allebei, als die open is. Toen we aankwamen was de mis voor Sint Gabriël al in volle gang, en door de openstaande vrouwendeur kwam net een koe naar binnen. Op zich wel de goeie deur genomen dus. De koster (?) joeg haar weer naar buiten, zonder zijn zingen te onderbreken. Want gezongen werd er doorlopend. Schriftlezen is zingen, bidden is zingen, en dan is er nog zingen. Er waren drie gewone kerkgangers. Die zingen niet zo veel. Ze staan of zitten, al naar gelang de fase van de mis, of ze liggen geknield op de grond. Een groot deel van de mis die al gauw twee uur duurt is staan. Om dat vol te houden worden bidstokken ter beschikking gesteld, daar kun je op leunen. Merkwaardig: ik word persoonlijk af en toe gek van de orthodoxe declamatiezang die de extreme luidsprekers van de kerken je opdringen – maar hier heb ik geboeid bijna een uur zitten kijken en luisteren. In een kunstzinnig uitgeholde rots.

Saint Mary heeft haar naamdag elke 21e van de (Ethiopische) maand. Mary is de populairste heilige van orthodox Ethiopië, en ze krijgt elke gewone maand al veel aandacht. Maar één naamdag per jaar springt er uit: 21 meskerem (1 oktober bij ons). Dan wordt Saint Mary extra heftig gevierd, zeker in kerken die toch al aan haar zijn gewijd. Dat waren er in ons geval (die dag waren we wél in Lalibela) drie in de nabije omgeving. De eerste, Ashetan Maryam, een monastry een eind hoger de berg op: daarheen liepen de kerkgangers de avond tevoren al naar boven, om vanaf het zonnegloren de priesterzang en de er op volgende mis bij te wonen. Wij sliepen liever.
De tweede was een kerk op het platteland, waar we ’s ochtends langs reden op de laatste dag van onze autoreis. We waren de dag begonnen met een rit van Lalibela naar Yebrehanna Christos (ook al weer een kerk, ditmaal niet uitgehouwen, maar in een grote spelonk gebouwd). Gids mee in de auto. Bezoek je Lalibela, dan bezoek je rotskerken, ook buiten de stad, in dit geval 45 kilometers mooi landschap ver. Overal bloeien de aloë’s, in alle kleurschakeringen van geel via oranje naar rood. En grote bossen salvia’s. En nog veel meer. Dit moet wel de mooiste tijd van het jaar zijn, na de regentijd, alle gewassen op het veld, legio bloemen in bloei. Terugkerende kerkgangers steken daar mooi bij af in hun altijd witte kleren, de vrouwen met kleurige motieven op de jurken en netelas (dunne omslagdoeken).
De derde Mariakerk was een van de mooiste rotskerken van Lalibela zelf: Saint Mary’s. Daar was ook zo goed als de hele dag mis, Ge’ez declamatie, getrommel op de qebero’s. Alles heel traditioneel. Maar voor ons toch een beetje Mary on the rocks.

Wat jammer nou voor een goede orthodoxe gelovige als St Mary’s weer voorbij is! Ach, twee dagen later is het gelukkig weer St George’s. Belangrijk – de beschermheilige van Ethiopië! Ook al met een eigen rotskerk in Lalibela. Feest!

Meekijken? Foto’s op http://hanshesseling.nl/ll.pdf

Bijschriften:

1 buitenkant van een rotskerk in Tigray; liggen vaak erg geïsoleerd
2 – 8 Rotskerk Abraha Atsbeha
2 zingen uit de Ge’ez bijbel
3 de drie overige kerkgangers – voorgrond qebero, religieuze trom
4 meer gezang – het kruis is belangrijk: je kust het, en aan het einde van de mis kun je de priester je er stevig mee in laten wrijven, indien gewenst op het blote vel (binnen de perken)
5 interieur – de gebedsstok is niet in vol gebruik want er is een muur om tegen te leunen
6 rechts het heilige, waarachter weer via een tweede gordijn het heilige der heiligen; het voorste gordijn gaat af en toe open en dicht, het andere blijft dicht. Delen van de mis spelen zich in diverse ruimten af omdat de priesters dan weer hier, dan weer daar gaan staan zingen...
7 voor het tweede gordijn
8 zocht gras binnen, foutje
9 – 11 kerkgangers terugkerend van de St Mary-mis in een plattelandskerk
12 – 14 grottenkerk van Yebrehanna Christos
12 vrouwen pellen en wannen het graan voor het kerkbrood
13 slot van deze tijd
14 pelgrims willen hier graag begraven worden. Er word niet zo diep gegraven en de kisten zijn ook al niet op maat
15 het dorp Lalibela
16, 17 het boegbeeld – de rotskerk van St George
18 -24 St Mary’s in Lalibela
18 kerkvolk in Orthodoxe kerken zit/staat meestal buiten. De metalen poot is van de overkapping die de tand des tijds buiten spel moet helpen zetten bij de rotskerk: geen regenwater, geen lekkerij door de fresco’s heen
19 zitten – staan
20 en weer zitten. Vaak gebezigd: de muur kussen, of de pilaren, of de deurpost
21 gebedsstokgebruik
22 declamatiezang met drie qebero’s en microfoon. De laatste was oorspronkelijk in het algemeen bedoeld om het kerkvolk rondom de kerk te bereiken maar creëert inmiddels door te zware versterkers overal in Ethiopië acoustische terreur
23 wachten op je beurt om het kruis te kussen en ermee ingewreven te worden
24 pilaar en plafond van St Mary’s
25 vlak bij St Mary’s: de grootste kerk-uit-een-stuk
26, 27 priesters tonen de kerkschatten. Zonnebril om niet blind te worden van het flitsen
28 Hanny probeert de gids uit te leggen waarom er ook een vruchtbaarheidsvijver voor mannen zou moeten zijn
29 – 31 bloem van de week: Aloë
32 cadeautje