Held

De week stond in het teken van het overlijden van Ethiopië’s 68-jarige bard en meesterzanger Tilahun Gessesse. Hij was speciaal op zaterdag (18 april) naar Ethiopië gekomen uit de VS om Pasen thuis te vieren, maar kreeg op Eerste Ethiopische Paasdag een fatale hartaanval.

In de lunchpauze speelde secretaresse Seada hem vaak af op haar PC. Kwam ik dan terug van het universiteitsrestaurant (grote naam hoor, overdekte betonnen vloer buiten, heel beperkte keuze, één enkel vies hurktoilet) dan stond er een nummer van Tilahun op. Seada was dan ook zeer aangedaan, en wilde eigenlijk best naar de begrafenis in Addis op donderdag – maar ja, dat kost dan wel drie vrije dagen en een paar honderd Birr, en er wou niemand mee.

Tilahun zong al vanaf zijn vijftiende. In het dagelijks leven werd hij inmiddels links en rechts gepasseerd door meer eigentijdse jongelui (nog wel met een Ethiopische sound), en toch was hij voor velen nog de muzikale held van Ethiopië. Op de TV ging de week na Pasen dus geen dag voorbij of er waren uitgebreide programma’s over hem. Toen we bijvoorbeeld maandag bij het weeshuis lunchten, waar de TV aanstond met een vroom-vrolijke Ethiopische kerkzang-DVD in de speler, werd omwille van Tilahun geswitched naar ETV waar net zijn aangeslagen weduwe werd geïnterviewd.

“Weet je, een van zijn benen was een paar jaar geleden geamputeerd,” zei Tsegay, toen we donderdagmorgen beiden onderweg waren naar de AMU. “In Zuid-Afrika. Gangreen!” Ben vergeten te vragen waarom in Zuid-Afrika, want met gangreen moet je niet lang wachten met behandelen. Moest denken aan mijn eigen geval van gangreen, toen ik ’s avonds met koorts en wat antibiotica in mijn lijf thuis in Nakuru beroerd lag te zombieën tot alles een beetje beter werd. Was bij het stadsziekenhuis behandeld. Jim Negele kwam langs, klopte aan, ik deed niet open, dacht: heb koorts en even geen zin. Maar Jim bleef kloppen, op de ramen bonken, roepen, want hij vertrouwde het niet. Ik moest wel open doen. Waarop hij me meesleurde naar een privé-kliniek, waar gangreen werd vastgesteld, de wond werd blootgelegd, aan alle kanten zware antibiotica werden toegediend, en ik na een paar dagen opname gelukkig alleen een afgeslankte immobiele duimtop aan het geheel overhield, waar nog wekenlang dagelijks het dode vlees van moest worden afgeschraapt. Nog wel eens gedacht wat er gebeurd zou zijn als Jim toen, in 1975, niet langs was gekomen.

“En bovendien”, ging Tsegay verder, “heeft hij ooit eens thuis een moordaanslag overleefd! In zijn eigen badkamer. Achttien jaar geleden. Grote jaap in zijn hals. En hij heeft nooit aan iemand willen vertellen wie het gedaan heeft. Hoe de politie ook haar best deed – hij liet niets los.”
“Hè?” zei ik. “Dat moet toch goed te achterhalen zijn? Als hij zich zo stil houdt moet het wel familie of een bekende zijn. Wou zijn vrouw weer van hem af?” Echt een domme vraag. Ik ben niet zo creatief in het bedenken van redenen om iemand te willen vermoorden.
“Absoluut nooit duidelijk geworden”, zei Tsegay. “Niemand die het weet. En er is nooit iemand gepakt”.

Overlijden kan hier gepaard gaan met vreselijk en indringend geweeklaag. We hebben geen TV gezien die donderdag, om te weten of het bij Tilahun ook zo ging. Maar die ochtend vroeg, nog voor ik de deur uitging, hadden Hanny en ik veel luide mannen- en vrouwenstemmen gehoord uit de richting van de orthodoxe Medhane Alem-kerk, waar die onvriendelijke luidsprekers bovenop staan.
“Het lijkt wel een demonstratie”, zei Hanny. “Zouden ze weer mot hebben?” Een maand of tien geleden was er namelijk een grote groep orthodoxe gelovigen van de St Gabriël-kerk, beneden in Sikella, demonstratief midden op een weekdag naar Medhane Alem opgerukt om te protesteren tegen de “pope” van die kerk, de hoogste baas in orthodox Arba Minch. Hij zou predikers van Medhane Alem toegestaan hebben zichzelf te verrijken van het collectegeld. De gelovigen traden zo dreigend op dat de politie de weg had gebarricadeerd, en toen men zich daar niks van aan trok in de lucht had geschoten om de mensen terug te jagen. De voorganger van Gabriël werd tot gevangenisstraf veroordeeld. Toen hij een half jaar later vrij kwam waren er weer demonstraties, waarbij volgens ziekenhuisstaf ook twee doden vielen. Beide pastores zijn nu overgeplaatst. Niet ondenkbaar dus, een demonstratie.

Maar dit keer verplaatste de bron van het geluid zich niet, en het kwam ook niet van de weg, maar meer uit een woonwijk. Duidelijk geweeklaag ook bij nader aanhoren, er moest iemand zijn overleden.
“Is het een belangrijk iemand?”vroeg ik Tsegay, in de hoop dat die meer wist.
“Zeker wel”, zei die, “voor de familie is iemand altijd belangrijk”. Beetje flauw, hij wist het kennelijk niet.
’s Avonds, toen Ashegaray ons kwam uitnodigen voor het eten op vrijdagavond, wist die dat het om een vrouw ging, in de achtste maand zwanger van haar vierde kind. Beiden hadden de keizersnede in het ziekenhuis niet overleefd. De tweede zwangere vrouw uit diezelfde buurt in een maand tijd. De vorige had veel bloedverlies, en er was naar verluid geen bloed...

“Hoe zat dat nou, met die aanslag op Tilahun Gessesse?” vroeg ik later die dag aan Melaku op de universiteit. Melaku is een vriendelijke, zachtaardige medewerker van een aanpalend instituut. Een paar jaar geleden werkte hij nog als huishoudelijke hulp voor een Nederlands echtpaar hier, dat inmiddels weg was gegaan, en hem nog voldoende geld had achtergelaten om zijn studie af te maken. Wat hij deed – gelukkig maar, maar zo was hij wel blut na afloop. En als je hier blut bent zijn er niet veel vangnetten. Ja, familie. Maar die van hem woont 400 km ver weg en heeft ook niet veel te makken. “Kon je niet naar hen toe dan”, vroeg ik. “Hoe, te voet?” zei hij. Blut is blut.

“Die aanslag? Oh, dat weet iedereen”, zei Melaku. Hij weet veel, hoewel je je soms afvraagt of het allemaal waar is – terwijl hij het wel heel integer brengt. We waren onderweg naar het universiteitsrestaurant voor de lunch, maar dan via een omweg, ik wilde hem de vogel laten zien die gisteren uit de lucht was komen vallen. Ik was toen geschrokken van een luide brom, alsof er een basluidspreker op een pop-podium een paar sekonden 50 Herz staat te knallen; en toen ik in de richting van het geluid keek lag daar een geëlectrocuteerde maraboe onder een van de electriciteitsleidingen over de campus. Fout gemaakt.
“Tilahun was in die tijd net getrouwd met zijn tweede vrouw”, vertelde Melaku. “En het was een uitzonderlijk knappe man. Geweldige uitstraling. Die tweede vrouw had al een oudere zoon en dochter uit een eerder huwelijk. Hele knappe dochter ook, trouwens. En toen heeft hij dus, eh, met die dochter, nou ja, ... En toen heeft haar broer dat willen wreken.”

Ik heb het op Internet proberen terug te vinden, deze lezing, maar ik zie niets dan lovende woorden, en zelfs geen verwijzing naar het feit dat zijn weduwe zijn tweede vrouw is. Ga dit verhaal dus niet meteen in Wikipedia zetten, lezer!
“Weet je zeker dat het zo is gegaan, Melaku?”
“Tilahun heeft het nooit toegegeven. Maar iedereen weet het. Zijn biograaf heeft zelfs geweigerd zijn boek af te maken omdat Tilahun hem er ook niets over wilde vertellen!”

Luister naar een van Seada’s favoriete liederen van Tilahun Gessesse op http://hanshesseling.nl/tg1.mp3